کلاژن چیست ؟

کلاژن فراوان ترین پروتئین در بدن انسان است. این پروتئین برای ایجاد استحکام بافتی، ساختار داربستی شکلی را تشکیل میدهد. کلاژن و ساختار داربستی شکل آن در ماهیچه، پوست، تاندون و سایر بافت های همبند بدن وجود دارد.

در صورت آسیب دیدن این ساختار داربستی مشکلاتی مرتبط با سلامتی فرد به وجود می آید که بعضی از آنها می تواند بسیار جدی باشند. کلاژن نامحلول در آب است این پروتئین به رشته ای بسیار قوی و محکم است و خاصیت انعطاف پذیری زیادی دارد. به عنوان یک ساختار پشتیبان برای اتصال سلول ها به هم عمل میکند. به عنوان مثال به پوست قابلیت و قدرت ارتجاعی می‌دهد. انواع بسیار زیادی از کلاژن در بدن ما وجود دارد که مقدار زیادی از این کلاژن ها از نوع ۱ و۲ و ۳ هستند. انواع مختلف کلاژن ها عملکرد متفاوت و مخصوص به خود را دارند. کلاژن توسط سلول های مختلفی تولید و ترشح می شود اما انجام این وظیفه عمدتاً بر عهده سلول های بافت همبند است.

سلول ها بعد از تولید کلاژن این پروتئین رشته ای را به بیرون ترشح می کنند و کلاژن وارد یک شبکه پیچیده از پروتئین ها می‌شود که ماتریکس خارج سلولی نام دارد و این ماتریکس خارج سلولی ویژگی های فیزیکی بافت های بدن را تعیین می کند. در پوست انسان تولید و ترشح کلاژن را غالباً سلول‌های فیبروبلاست‌ها انجام می‌دهند. خود این کلاژن ها سبب تشکیل یک شبکه فیبری می شوند که سلول های فیبروبلاست در آنها می توانند رشد کنند. با افزایش سن ,بدن کلاژن کمتر تولید می کند مثلاً در در سن ۶۰ سالگی و بالاتر ساخت کلاژن در بدن به مقدار قابل توجهی کاهش می یابد. در زنان نیز پس از یائسگی تولید کلاژن بسیار کم می شود.

کاهش تولید کلاژن باعث می شود یکپارچگی ساختاری بافت های بدن کم شود و به عنوان مثال در سطح پوست چین و چروک ایجاد شود یا غضروف های مفصلی ضعیف تر شود.

کلاژن قابلیت جذب دارد، به این شکل که می‌توان آن را تجزیه و جذب بدن کرد و در بدن دوباره تبدیل به کلاژن بشود. به خاطر داشته باشیم گاهی در مواد آرایشی بهداشتی یا سلیکون ها از کلاژن حیوانی مثل گاو استفاده می شود که در این صورت برای جلوگیری از عوارض احتمالی حتما باید یک تست حساسیت نسبت این منابع کلاژنی انجام داد. تولید دوباره کلاژن سبب بهبود علائم یا درمان بسیاری از بیماری ها می شود به عنوان مثال می توان برای از بین بردن خطوط چین و چروک سطح پوست از آن استفاده کرد یا برای از بین بردن استریا می‌توان از آن کمک گرفت.

آیا کلاژن ها در درمان زخم ها تاثیر گذارند ؟

کلاژن علاوه بر تاثیرات مثبت پوستی در پانسمان زخم ها نیز بسیار مفید هستند به عنوان مثال:

• پانسمان زخم های قدیمی
• زخم های که بخش وسیعی از سطح پوست بدن را درگیر کرده‌اند
• سوختگی‌های درجه ۲
• زخم پای دیابتی
• قسمت هایی که پوست پیوندی از آن جدا شده

به خاطر داشته باشیم که پانسمان کلاژن حیوانی در سوختگی های درجه سه توصیه نمی‌شود.

تاثیر کلاژن در بازسازی بافت ها

از داروها و درمان های مبتنی بر کلاژن در بازسازی پوست و چین و چروک-های پوست استفاده بسیار زیادی می شود. این نوع درمان می تواند سبب کاهش علایم آرتروز هم بشود (یک بررسی در سال 2006 نشان داد که استفاده از درمان ها و مواد غذایی حاوی کلاژن به کنترل درد و بهبود عملکرد مفاصل کمک می کند). از این مواد در دندان پزشکی نیز اسفتاده قابل توجهی می شود به گونه ای به دندان فرصت مناسب برای بازسازی می دهد.

آیا کرم های کلاژن ساز واقعا بر شادابی پوست تاثیر گذار هستند ؟

خیلی از محصولات آرایشی بهداشتی ادعا می کنند که محصولاتشان حاوی کلاژن است و به بالا رفتن سطح کلاژن در بدن کمک می کنند اما با توجه به اینکه کلاژن پروتئین بسیار بزرگی است امکان جذب آن از طریق پوست وجود ندارد و احتمالا فواید این محصولات به سبب خاصیت مرطوب کنند گی آنها می باشد.

مواد مغذی که برای تولید کلاژن توصیه می شوند

• پرولین: در سفیده تخم مرغ ، گوشت ، پنیر ، سویا و کلم یافت می‌شود. پرولین اسید آمینه ضروری برای تولید و ساخت کلاژن است. در سفیده تخم مرغ کلاژن وجود ندارد اما از مواد پیش ساز دهان یعنی پرولین به مقدار بسیاری یافت می شود همچنین این اسید آمینه در گوشت و پنیر سویا و کلم نیز موجود است
• آنتوسیانین : رنگدانه های محلول در آب چه خاصیت آنتی اکسیدان بسیار قوی دارند و در میوه هایی مثل زغال اخته توت و سایر میوه های قرمز رنگ دیده می شود.
• ویتامین C: در پرتقال ، توت فرنگی ، فلفل و کلم بروکلی وجود دارد.
• مرکبات و توت فرنگی نقش بسیار مهمی در تولید پروتئین کلاژن دارند و مقدار کافی از این پروتئین در رژیم غذایی بسیار به سلامتی و شادابی پوست کمک می کند
• مس: مس نیز به عنوان یک ماده معدنی شناخته می شود که در کاهش رادیکال های آزاد و خاصیت آنتی اکسیدانی نقش دارد این ماده معدنی به مقدار بسیار زیادی در صدف ، آجیل ، گوشت قرمز و مقداری آب آشامیدنی وجود دارد.
• ویتامین A: یک ویتامین محلول در چربی که در بسیاری از مواد غذایی حیوانی و گیاهی (بتاکاروتن) یافت می شود. در غذاهای مشتق شده از حیوانات و در غذاهای گیاهی به عنوان بتاکاروتن وجود دارد.

چه اقداماتی برای افزایش سطح کلاژن مناسب است.

• آراف فرکشنال: یک روش مناسب برای افزایش سطح کلاژن در سطح پوست است.
• پی آر پی: تزریق پلاکتی که از بدن خود فرد برداشته شده با تزریق به سطح پوست یا قسمت های دیگری از بدن باعث تحریک کلاژن سازی می کند.
• مزوتراپی: مزوتراپی نیز یک روش مناسب برای تحریک کلاژن سازی است.
• میکرونیدلینگ: میکرونیدلینگ با ایجاد زخم های کوچک در سطح پوست تحریک ساخت کلاژن می کند.
• لیزر: با تحریک ناحیه درم پوست باعث تحریک ساخت و ترشح کلاژن می شود.
• کربوکسی تراپی: در این روش رگ های محیطی گشاد می شود و اکسیژن و مواد لازم برای ساخت کلاژن در اختیار سلول قرار می گیرد.

چه عواملی سبب آسیب به کلاژن می شود

• مصرف زیاد قند: رژیم غذایی با قند بالا سبب آسیب به پروتئین های بدن می-شود. محصولات نهایی مواد قندی که هستند سبب آسیب به پروتئین های مجاور می شوند به عنوان مثال می توانند کلاژن را خشک ضعیف و شکننده کنند. نیکوتین وسایر مواد شیمیایی موجود در سیگار سبب آسیب رسیدن به کلاژن و الاستین پوست میشود. این مواد همچنین با تنگ کردن عروق و رگ های محیطی بدن مانع رسیدن اکسیژن و مواد غذایی به پوست می شود و سلامت پوست را به خطر می اندازد.
• نور خورشید: اشعه های موجود در نور خورشید با کلاژن موجود در درم آسیب می رساند و باعث می شود که روند تجزیه کلاژن سریع شود. در این موارد کلاژن آسیب می بیند و به تبع آن در سطح پوست نیز چین و چروک می افتد. پوست برای جبران تولید کلاژن و الاستین را بالا می برد، کلاژن سریع تر تجزیه می شود و این موضوع باعث تجمع غیر طبیعی الاستین در سطح پوست می شود که خود باعث تشدید آسیب به پوست می شود.
• ختلالات خودایمنی: گاهی اتفاق می افتد که سلول های ایمنی بدن کلاژن ها را پروتئین هایی غریبه به حساب بیاورند و با حمله به آنها باعث آسیب به کلاژن ها می شوند. در این موارد مراجعه به پزشک مختصص روماتولوژسیت برای سلامت عمومی افراد بسیار حائز اهمیت است.

بالا رفتن سن به طور کلی باعث می شود که تولید کلاژن در بدن روند کاهشی داشته باشد. با مراقب، ورزش، تغذیه صحیح و دارودرمانی امکان کند شدن این روند وجود دارد اما راهی برای جلوگیری از آن هنوزپیدا نشده.

نویسنده : دکتر میلاد فریدونی